Publikacje

Autorzy          Zapowiedzi

Redakcja   Kontakt   Współpraca

ks. Mariusz Rak

Postawy młodzieży wobec wierzeń religijnych.
Studium socjologiczna w świetle badań młodzieży licealnej.

         Młodzież stanowi specyficzną grupę każdego społeczeństwa, a stojąc u progu wejścia w dorosłe życie jest nadzieją narodu w przyszłości, który w młodym pokoleniu widzi swoje oparcie. Sobór, młodzież nazywa nadzieją na przyszłość i Kościół szczególnie w młodzieży upatruje dalszą drogę ku przyszłości. Człowiek przez rodzinę na drodze socjalizacji religijnej, jak również przez środowisko, w którym przychodzi mu żyć jest wyposażony w określony system wierzeń. Oczywiście ten system może ulec zmianie przez wolny wybór jednostki, która może go zaakceptować i pozostawić takim jaki został jej przekazany, może dokonać selekcji, albo całkowicie go odrzucić. Zawsze jednak pomimo zmian, jakie zachodzą w jego spojrzeniu na kwestię wiary i religii, określa swój stosunek do nich. Zmiany ustrojowe, które zachodzą w naszym kraju przynoszą szereg zmian w postawach ludzi wierzących wobec religii i wiary. Zmiany wpływają również na postawy młodzieży.

Problematyka artykułu sprowadza się do pytania, jakie postawy zajmuje młodzież wobec religii i prawd wiary zawartych w Credo. Hipotetycznie należy zakładać, że płeć, wiek, typ środowiska zamieszkania oraz poziom deklarowanej religijności będą różnicować postawy młodych ludzi wobec wiary i religii. Odpowiedzi na pytania, jakie postawy zajmuje młodzież wobec religii i wiary stanowiące treść artykułu, pozwolą ponadto ukazać różnice w postawach młodzieży, jakie wynikają z przyjętych zmiennych. Młodzież odpowiadająca na pytania ankiety, to uczniowie Liceum Ekonomicznego w Otwocku, mieszkający w Otwocku i dojeżdżający do szkoły z okolicznych wiosek. Wiek ankietowanych mieści się w przedziale 15 - 18 lat. Uzyskane w anonimowej ankiecie dane empiryczne zostały poddane prostym programom statystycznym. Zależność między zmiennymi analizowano testem chi - kwadrat i na nim opartym miernikiem siły związku V Cramera. Posłużono się metodą socjograficzną, socjologiczną, porównawczą i statystyczną.

1.   Postawy wobec wiary i religii.

Podstawowym kryterium religijności w wielu analizach jest autodeklaracja wiary. Religijność człowieka jest bowiem zewnętrznym przejawem przyjętego systemu wartości. Samookreślenie młodzieży jest wstępem, ale i ważnym wskaźnikiem poznania jej religijności. Deklaracje te mogą być i często są uwarunkowane różnymi czynnikami, niemniej jednak stanowią one jedyny dostępny środek do określenia aktualnego stanu wiary lub niewiary badanej populacji. Jednym z podstawowych kryteriów wyznaczających postawę wobec religii oraz tradycji religijnej jest postawa wobec wiary, odniesienie do wiary jako wartości.

Należy wspomnieć, że młodzież w wieku od piętnastu do osiemnastu lat przechodzi swoistego rodzaju przemianę na poziomie fizycznym i umysłowym. „Piaget pierwszy wyraził przypuszczenie, że w okresie dojrzewania nie zachodzi dalsze doskonalenie się sprawności intelektualnych, ale dokonuje się przemiana jakościowa w funkcjonowaniu poznawczym. Jej istota sprowadza się do osiągnięcia w myśleniu poziomu operacji formalnych”. Wiek piętnastu lat przyjmuje się jako górną granicę, gdzie młody człowiek „odchodzi od niedojrzałych operacji umysłowych i sygnalizuje nowe sposoby rozumienia i badania świata. Zdolność do takiego myślenia to rezygnowanie z operacji umysłowych właściwych dla dziecka i pojawienie się dojrzałej myśli”. Według W. Prężyny w wieku od szesnastego do osiemnastego roku życia ma miejsce istotny rozwój religijny. Kształtuje się niezależność w myśleniu i działaniu. Pojawia się częste kwestionowanie autorytetów, kryzysy teoriopoznawcze, ale jednocześnie tworzy się fundament nowej religijności, gdzie pytanie o sens życia sięga po odpowiedź do religii. Ważną rolę na tym etapie odgrywają doświadczenia religijne.

Zapytano zatem ankietowaną młodzież o ich stosunek do wiary. Młodzież określała swoją postawę wobec wiary wybierając z pośród pięciu wskazanych postaw.

Uwagę zwraca fakt, że w badanej populacji nie ma ani jednej osoby, która jest niewierząca, gdzie głęboko wierzących jest niewiele, a grupa niezdecydowanych wykracza poza 13%. Najliczniejsza grupa to osoby deklarujące się jako wierzące.

Dziewczęta rzadziej niż chłopcy deklarują się jako głęboko wierzące, i podobnie starsi wiekowo niż młodsi, a mieszkańcy Otwocka ponad dwukrotnie częściej wykazują w tej kwestii niezdecydowanie niż dojeżdżający. Wyraźna linia w religijności rysuje się pomiędzy wyżej wspomnianymi mieszkańcami Otwocka, a pochodzącymi z jego okolic i dojeżdżającymi do szkoły uczniami. Siła związku w przypadku autodeklaracji wiary, przy zmiennej zamieszkania wykazuje zależność na poziomie istotności p<0,001.

Należy podkreślić, że środowiska miejskie, a środowisko wiejskie, lub małomiasteczkowe zawsze zachowywały różnice w religijności. Wskazują na tę różnice między innymi badania prowadzone nad młodzieżą u progu lat dziewięćdziesiątych.

Praktyki religijne są pierwszą konsekwencją przyjętej wiary i jej realizacji. Religijne praktyki chociaż nie stanowią najważniejszego kryterium całościowego stanu religijności, to jednak ze względu na ich związek z żywotnością religijną i powiązanie z konsekwencjami w przypadku ich zaniedbania, stanowią ważny element w ocenie stosunku do religii. Uczestnictwo w rytuałach i praktykach religijnych, było w Polsce zjawiskiem powszechnym w środowiskach miejskich i wiejskich.

Zapytano zatem młodzież o ich stosunek do praktyk religijnych. Młodzież określała swoją postawę mając do dyspozycji cztery wskazane postawy z których wybierała jedną najbliższą sobie.

Najwięcej uczniów pośród badanych jest takich, którzy praktykują systematycznie, kolejną grupą o podobnym wskaźniku są praktykujący niesystematycznie, a co dziesiąty uczeń praktykuje rzadko. Należy zaznaczyć, że nie ma większych różnic w postawach ankietowanych w kwestii praktyk religijnych. Zarówno płeć jak i zmienna zamieszkania tylko w niewielkim stopniu różnicuje postawy uczniów. Różnice natomiast obserwujemy między młodszymi, którzy są systematyczniejsi, a starszymi rzadziej praktykującymi. Nawiązując do badań z lat 1991 - 1998, gdzie wskazano różnice w praktykach miejskich i wiejskich wykazując, że większą wagę do praktyk przywiązują mieszkający poza środowiskiem miejskim, należy zaznaczyć, że inaczej przedstawia się sytuacja w praktykach ankietowanej młodzieży. Różnica między mieszkańcami Otwocka, a dojeżdżającymi, chociaż jest z przewagą systematycznych pośród dojeżdżających, to jednak jest nieznaczna.

         W oparciu o kryteria wiary i autodeklarację praktyk religijnych dokonano typologii religijności i wyszczególniono trzy typy: I - wierzących systematycznych, II - wierzących niesystematycznych, III - obojętnych.

Najliczniejszą grupą są wierzący systematyczni, co trzeci uczeń to wierzący niesystematyczny, a co piąty obojętny. Obserwuje się więcej chłopców niż dziewcząt w grupie obojętnych i więcej dziewcząt niż chłopców pośród niesystematycznych. Im młodsi wiekowo tym systematyczniejsi, a im starsi, tym bardziej niesystematyczni. Zdecydowanie więcej obojętnych obserwuje się pośród mieszkańców Otwocka niż pośród dojeżdżających. Siła związku w przypadku zmiennej zamieszkania przy kategoriach religijności utrzymuje się na poziomie istotności p<0,05.

Badania z końca lat 80-tych i początku 90-tych wskazują na ważny element w życiu młodego człowieka jakim są własne przemyślenia wpływające na postawę wobec wiary. Takie motywacje zaobserwowano w badaniach prowadzonych nad zmianami w światopoglądzie młodzieży i studentów wskazując na przyczyny postaw ateistycznych. W postawach wobec wiary człowiek kieruje się motywacjami, które często są skomplikowane i przenikają, a nawet dominują całe życie religijne osoby. Jak zauważa J. Majka, przemiany w jakich uczestniczy człowiek przyczyniają się do swoistej ewolucji  typów motywacji religijnej z tendencją dominowania doskonalszych i bardziej świadomych.

Zapytano zatem ankietowaną młodzież o to, co najbardziej wpłynęło na postawę zajmowaną przez nich wobec wiary. Ankietowani wybierali kilka ze wskazanych czynników.

Młodzież w zdecydowanej większości wskazała na tradycję i wychowanie w domu rodzinnym jako bardzo ważny czynnik wpływający na ich postawy wobec wiary. Często ankietowani wskazywali również na osobiste przemyślenia, nieco rzadziej na uczęszczanie do Kościoła oraz osobiste przeżycia i doświadczenia. Jedynie uczęszczanie do Kościoła różnicuje postawy w przypadku zmiennej płci, gdzie dziewczęta wskazywały na ten element częściej niż chłopcy z ponad 20% przewagą i młodsi częściej niż starsi wiekowo. Zarówno wpływ lektur jak i środowisko oraz tradycja sąsiedzka nie mają większego znaczenia w kształtowaniu się postaw ankietowanych wobec wiary, z tą tylko różnicą, że wpływ tradycji sąsiedzkiej i środowiska w jakim żyją, częściej i to prawie dwukrotnie są podkreślane przez ankietowanych, niż wpływ lektur przez nich czytanych.

Biorąc pod uwagę powyższe dane uzyskane w ankiecie dotyczące autodeklaracji wiary, stosunku do praktyk religijnych i wpływu pewnych czynników na postawy wiary, zapytano respondentów o opinie na temat religii oraz jej miejsca i znaczenia w życiu.

Rozpoczynając opis uwagę zwraca szczególnie fakt, że w badanej populacji młodych ludzi nie ma ani jednej osoby, która uważałaby, że religia jest niepotrzebna, albo nawet szkodliwa. Respondenci zgodnie stwierdzają, że religia jest potrzebna i bardzo potrzebna. Zarówno zmienna płci jak i zmienna zamieszkania wykazuje różnice, gdzie dziewczęta częściej niż chłopcy uważają, że religia jest bardzo potrzebna i podobnie dojeżdżający w stosunku do mieszkańców Otwocka. Siła związku przy pytaniu o opinię na temat religii oraz jej miejsca i znaczenia w życiu, w przypadku zmiennej płci wykazuje zależność na poziomie istotności p<0,001. Również systematyczni są zdania, że religia jest bardzo potrzebna częściej niż niesystematyczni i zdecydowanie częściej niż obojętni. Siła związku w tym wypadku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,001. Wiek młodzieży nie różnicuje postaw wobec tej kwestii.

Oprócz wskazanych do wyboru odpowiedzi w tym pytaniu młodzież miała możliwość uzasadnienia swojego stanowiska.

Ponad 67% ankietowanych podaje uzasadnienie do wybranej przez siebie odpowiedzi, blisko 33% unika odpowiedzi, bądź w uzasadnieniu daje odpowiedź; nie wiem. Tych ostatnich jest kilka.

Starsi wiekowo i dziewczęta częściej potrafią uzasadnić potrzebę religii niż młodsi wiekowo i chłopcy. Siła związku przy uzasadnieniu opinii na temat religii oraz jej miejsca i znaczenia w życiu, a zmienną płci wykazuje zależność i utrzymuje się na poziomie istotności p<0,05. Zależność  obserwuje się również w przypadku zmiennej typu religijności, gdzie siła związku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,02. Systematyczni częściej niż mniej systematyczni potrafią uzasadnić swoją opinię na temat religii i jej miejsca w życiu.

Pośród uzasadniających odpowiedzi najczęściej pojawiały się takie, które sięgały do sensu życia ludzkiego. Oto niektóre: Religia jest potrzebna, gdyż określa sens życia (Dz. l.18); bo człowiek musi w coś wierzyć (Dz. l.15); po prostu jest potrzebna (Dz. l.16); nadaje sens życiu (Dz. l.18) i kształtuje postawy człowieka (Ch. l.16); pomaga odnaleźć siebie (Dz. l.17); religia to punkt zaczepienia (Dz. l.18); mamy do czego dążyć, mamy cel w życiu (Dz. l.19); bo potrzebne są wyższe wartości (Dz. l.18); jest podstawą życia (Dz. l.19); pomaga odnaleźć się w świecie (Dz. l.16). Człowiekowi potrzebny jest ktoś w kogo mógłby wierzyć, kto byłby jego ideałem i taką rolę spełnia Bóg (Dz. l.17); bo podtrzymuje wiarę w Boga (Dz. l.18), pomaga w trudnych chwilach (Dz. l.15); podnosi na duchu (Dz. l.16); każdy powinien w coś wierzyć (Dz. l.15); musi mieć człowiek Kogoś nad sobą do kogo można się odwołać i pożalić (Dz. l.16); bez religii życie nie ma sensu (Dz. l.16). Religia jest potrzebna tak jak prawo i trzeba jej przestrzegać (Ch. l.16). Jest potrzebna, bo czym jest człowiek w nic nie wierzący? (Dz. l.16). Powinien człowiek w coś wierzyć, bo jest jakaś Siła kierująca tym światem (Dz. l.16). Religia jest motorem życia i pomaga w przeżywaniu samotności (Dz. l.17); bez wiary nie można żyć (Dz. l.16). Potrzebna bo inaczej byłby na świecie chaos i więcej zabójstw (Dz. l.15), stanowi fundament człowieka i jego rodziny (Dz. l.17); religia i wiara wyznaczają cele w życiu człowieka (Dz. l.17).

Znajduje się odpowiedzi, które wskazują na religię jako tę która ma wpływ na kształtowanie się postaw człowieka i jego moralności. Najczęściej pojawiające się to: religia kształtuje postawy i moralność ludzi (Ch. l.16); kieruje naszym życiem i wpływa na nie (Dz. l.17); pomaga i jest to tradycja (Dz. l.18); ma wpływ na osobowość człowieka (Dz. l.17); pomaga w dobrym przeżyciu swojego życia (Ch. l.16); jest potrzebna ponieważ na świecie jest coraz więcej bezprawia (Dz. l.18); jednoczy ludzi (Dz. l.18); ma wpływ na wychowanie człowieka (Dz. l.18); kształtuje stosunek do innych (Ch. l.16); wyznacza postępowanie (Ch. l.15); uczy jak żyć i pomaga w podejmowaniu decyzji (Dz. l.18); uczy człowieka co jest dobre, a co złe (Dz. l.17); daje wzorce postępowania (Dz. l.16); i przyczynia się do podtrzymania tradycji (Dz. l.18); uczy miłości i sprawiedliwości (Dz. l.18).

Pośród odpowiedzi znajdujemy również takie, które wskazują na religię jako etap do poznania i spotkania się z Bogiem, drogę do zbawienia i szczęścia: religia uświadamia nas o istnieniu Boga, który stworzył świat i człowieka (Dz. l.17); pomaga w dobrym przeżyciu swojego życia (Dz. l.18); pomaga w zdobyciu zbawienia (Dz. l.15); prowadzi do Boga, do szczęścia (Dz. l.18). Religia jest po to, by przekonywać ludzi, że jest Bóg (Dz. l.15), daje nadzieję życia po śmierci (Dz. l.17); bo nauka Jezusa Chrystusa jest jedyną prowadzącą do szczęścia i miłości (Dz. l.15).

Jest również grupa ankietowanych odpowiadających, że religia wyznacza postępowanie i daje poczucie bezpieczeństwa: religia nadając sens życiu, wyznacza stosunek do bliźnich i postępowanie w życiu (Dz. l.16); pomaga inaczej patrzeć na świat i ludzi (Dz. l.17); prowadzi człowieka po życiu (Dz. l.19). Religia jest potrzebna, aby mieć w kimś oparcie (Dz. l.17); dzięki religii człowiek potrafi więcej rzeczy rozumieć i bardziej kochać (Dz. l.18); bo człowiek wierzący czuje się bezpieczny (Dz. l.17); normuje relacje międzyludzkie (Dz. l.17); sprawia, że zawsze jest nadzieja (Dz. l.16).

Pośród wielu odpowiedzi motywujących potrzebę religii możemy odnaleźć również takie jak: Religia jest potrzebna by czerpać siłę od Boga (Ch. l.17); bo stanowi fundament naszego narodu (Dz. l.17); jest potrzebna do poszerzenia wiedzy (Dz. l.17).

Pośród uczniów, którzy zakreślili odpowiedź; ani potrzebna, ani szkodliwa, rzadko pojawiało się uzasadnienie, a jeżeli już to typu: religia nie jest najważniejsza w życiu (Dz. l.16), nie wiem (Ch. l.17).

         Zagadnienie stosunku badanej populacji do religii rysuje podział na dwie grupy. Pierwsza, która wskazuje na religię jako sprawę prywatną, ale z uwzględnieniem jeszcze innych elementów i druga (niewiele mniejsza) zdania, że jest to sprawa całkowicie prywatna. Częściej jednak młodsi niż starsi wiekowo wskazują na religię jako sprawę całkowicie prywatną, podobnie mieszkańcy Otwocka w stosunku do dojeżdżających i obojętni do niesystematycznych oraz zdecydowanie częściej w relacji z systematyczni.

         Sumując należy podkreślić, że zachodzi różnica zarówno w kwestii postawy wobec wiary jak i religii pomiędzy mieszkańcami Otwocka a osobami dojeżdżającymi do szkoły. Dojeżdżający częściej deklarują się jako głęboko wierzący i wierzący niż ich koledzy i koleżanki z Otwocka częściej wyrażający swoje niezdecydowanie. Uczniowie pochodzący z Otwocka kładą większy nacisk na prywatność w stosunku do religii, natomiast dojeżdżający oprócz tego elementu zauważają jeszcze inne czynniki. Podział wiekowy przyjęty w badaniach również różnicuje postawy ankietowanych. Starsi mają już ukształtowane postawy wobec wiary i religii, natomiast młodsi częściej odznaczają się niezdecydowaniem. Dziewczęta są systematyczniejsze w praktykach religijnych niż chłopcy i bardziej zwracają uwagę na tradycje w domach rodzinnych.

2.   Postawy wobec katolickiego wyznania wiary.

Katolickie wyznanie wiary jest ujęciem zasadniczych prawd wiary, których wyznawanie wskazuje, że człowiek podziela świadomie wiarę Kościoła. Przyznanie się do wyznawania prawd zawartych w Credo jest świadectwem życia, postawą osoby wobec życiowych sytuacji i świadczy o jakości wiary oraz życia tej osoby. Od akceptacji prawd ustalonych przez magisterium Kościoła zależy pełna przynależność do wspólnoty Kościoła. Katolickie Credo odnosi się do podstawowych i najistotniejszych kwestii wiary takich jak: istnienie Boga i Jezusa Chrystusa jako Zbawcy, życia pozagrobowego, nagrody i kary wiecznej, odpuszczenia grzechów. Akceptacja tych prawd i życie według nich stanowi ważny element religijności. Kościół przekazuje swoją doktrynę, interpretuje i modyfikuje oraz wymaga jej akceptacji. Zmiany jakie towarzyszą człowiekowi, a szczególnie w dobie szybkiej technicyzacji i w następstwie upadku systemu totalitarnego jakim był komunizm mają swoje reperkusje w postawach wobec prawd wiary. Ateizm propagowany przez komunistyczną indoktrynację, który poddawał w wątpliwość prawdy wiary i w ogóle religię wskazując, że nie ma ona charakteru „naukowości”, pozostawił jednak swoje piętno w mentalności ludzi wobec wielu prawd wiary: stworzenie świata i człowieka przez Boga, nieśmiertelność duszy, sprawiedliwość i miłosierdzie Boże, życie pozagrobowe i inne.

Zapytano zatem respondentów o ich postawę wobec tych prawd wskazując do wyboru trzy możliwości: wierzę, wątpię, nie wierzę. Następnie mając na uwadze tendencje racjonalizacji postawiono pytanie o zgodność przyjętych prawd wiary z nauką.

Odpowiedzi ankietowanych wobec poszczególnych prawd Credo zaszeregowano do następujących kategorii prawd. Pierwsza - dotycząca wiary w Trójcę Świętą, druga - dotycząca Kościoła, sakramentów oraz Matki Bożej, trzecia - rzeczy ostatecznych oraz nieomylności Papieża.

Do kategorii prawd wiary w Trójcę Świętą zalicza się postawy uczniów dotyczące: wiary w istnienie Pana Boga, zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, wiary w człowieczeństwo i bóstwo Jezusa Chrystusa, wiary w Ducha Świętego. Do Kategorii prawd dotyczących Kościoła, sakramentów i Matki Bożej zalicza się postawy uczniów wobec: Kościoła, Sakramentu Pokuty i Pojednania, Najświętszego Sakramentu oraz wiary w to, że Maryja jest Matką Bożą. Natomiast do Kategorii prawd dotyczących rzeczy ostatecznych oraz Papieża zalicza się postawy uczniów wobec: zmartwychwstania ciał, życia pozagrobowego, nieomylności Papieża.

Ankietowani wykazują silną wiarę w przypadku takich prawd, jak: istnienie Pana Boga, zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, bóstwa i człowieczeństwa Jezusa Chrystusa, Boże macierzyństwo Maryi, odpuszczenie grzechów. Wiarę z pojawiającymi się wątpliwościami obserwuje się w przypadku: wiary w Ducha Świętego, Najświętszy Sakrament, Kościół Święty. Natomiast silną tendencje wątpliwości i postawy niewiary respondenci wykazują w przypadku takich prawd, jak: zmartwychwstanie ciał, życie pozagrobowe i szczególnie nieomylność Papieża.

Zmienna płci różnicuje postawy respondentów, gdzie dziewczęta wykazują częściej niż chłopcy wątpliwości w wierze w człowieczeństwo i Bóstwo Jezusa Chrystusa. Siła związku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,01. Chłopcy wykazują słabszą wiarę niż dziewczęta w Kościół Święty i zdecydowanie częściej przejawiają postawy niewiary, gdzie siła związku wykazuje zróżnicowanie na poziomie istotności p<0,05. Chłopcy w przeciwieństwie do dziewcząt, które wykazują silną wiarę w to, że Maryja jest Matką Bożą przejawiają tendencje niewiary, a siła związku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,01. Podobne postawy obserwuje się w postawach wobec Najświętszego Sakramentu, gdzie chłopcy wskazywali na niewiarę w tej kwestii. Siła związku na poziomie p<0,001. Silniejszą wiarę w odpuszczenie grzechów objawiają dziewczęta niż chłopcy, gdzie siła związku kształtuje się na poziomie istotności p<0,01. Nieomylność Papieża jest prawdą wobec której chłopcy zdecydowanie częściej niż dziewczęta wykazują niewiarę. Siła związku w tym przypadku na poziomie istotności p<0,001.

Zmienna wieku w kwestii prawd zawartych w Credo nie różnicuje postaw uczniów na poziomie istotności. Natomiast różnice obserwuje się w przypadku zmiennej zamieszkania. Mieszkańcy Otwocka wykazują słabszą wiarę w to, że Matka Najświętsza jest Matką Bożą i mają więcej w tej kwestii wątpliwości niż dojeżdżający. Siła związku kształtuje się na poziomie istotności p<0,05. W zmartwychwstanie ciał silniejszą wiarę zaznaczyli dojeżdżający do szkoły uczniowie podczas gdy mieszkańcy Otwocka mają zdecydowanie więcej wątpliwości i przejawiają postawy niewiary. Siła związku na poziomie p<0,01. Podobnie kształtują się postawy wiary wobec Najświętszego Sakramenty, gdzie dojeżdżający wykazują zdecydowanie silniejszą wiarę niż mieszkańcy Otwocka. Siła związku na poziomie istotności p<0,001. Więcej wątpliwości w kwestii odpuszczenia grzechów mają mieszkańcy Otwocka podczas gdzie dojeżdżający wykazują silniejszą wiarę, a siła związku kształtuje się na poziomie istotności p<0,05. Silą niewiarę przejawiają mieszkańcy Otwocka przy prawdzie nieomylności Papieża, podczas gdy dojeżdżający częściej wskazywali, że wierzą. Siła związku na poziomie p<0,05.

Typ religijności różnicuje postawy respondentów we wszystkich poszczególnych prawdach wiary. Im bardziej systematyczni tym bardziej wierzący w poszczególne prawdy, a im mniej systematyczni tym częściej przejawiający wątpliwości oraz niewiarę w niektórych kwestiach. Siła związku we wszystkich poszczególnych prawdach wiary kształtuje się na poziomie istotności p<0,001. Wyjątek stanowi wiara w to, że Maryja jest Matką Bożą, gdzie p<0,01.

Należy zaznaczyć, że ankietowani wykazują silną wiarę w kategorii prawd dotyczących Trójcy Świętej. Wątpliwości najczęściej towarzyszą w postawach w kategorii prawd dotyczących: Kościoła, sakramentów, Matki Bożej. Natomiast najwięcej wątpliwości i postawy niewiary ankietowanych obserwuje się w kategorii prawd rzeczy ostatecznych i nieomylności Papieża.

 Prawda o nieomylności Papieża, która nie jest ujęta w Składzie Apostolskim została umieszczona pośród prawd wiary jako jeden z dogmatów Kościoła, gdzie zauważamy jak akceptacja tegoż dogmatu sprawia trudność ankietowanym. Taki stan rzeczy wynika ze słabej znajomości prawdy o nieomylności Papieża.

Po uzyskaniu odpowiedzi na pytania dotyczące poszczególnych prawd wiary zapytano ankietowanych o to, czy wszystkie są aktualne i ważne w ich życiu.

Ponad 80% uczniów zgadza się z tym, że wszystkie prawdy wiary są aktualne i ważne w ich życiu. Natomiast prawie 18% ankietowanych uważa, że tylko niektóre są aktualne.

Systematyczni, niesystematyczni i osoby dojeżdżające do szkoły najczęściej wskazywały na aktualność i ważność wszystkich dogmatów. Na odpowiedź, że tylko niektóre prawdy wiary są aktualne, wskazywali szczególnie obojętni, mieszkańcy Otwocka i chłopcy. Siła związku pomiędzy zdaniem o prawdach wiary, a typem religijności kształtuje się na poziomie istotności p<0,001. Im bardziej systematyczni respondenci tym częściej wskazujący na aktualność prawd wiary, a im mniej tym częściej, że tylko niektóre z nich są aktualne i ważne w życiu.

         Wskazując na poszczególne elementy Credo zapytano respondentów o to, czy ich zdaniem istnieje zgodność poszczególnych prawdy wiary z nauką.

Ankietowani najczęściej z nauką godzą następujące artykuły Credo: miłosierdzie Boże, opatrzność Bożą, sprawiedliwość Bożą. Natomiast w kwestii istnienia Pana Boga, stworzenia człowieka przez Boga często nie potrafią dać odpowiedzi jak również wskazują (ich zdaniem) na niezgodność tych prawd z nauką. Życie pozagrobowe jest kwestią, która sprawia ankietowanym najwięcej trudności, gdzie najczęściej odpowiadają: „nie wiem”.

Zmienna płci różnicuje postawy uczniów. Dziewczęta częściej niż chłopcy godzą miłosierdzie Boże z nauką gdzie siła związku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,02. Natomiast częściej niż chłopcy nie godzą z nauką kwestii życia pozagrobowego, gdzie chłopcy częściej nie potrafią udzielić na to pytanie odpowiedzi. Siła związku w tym przypadku na poziomie istotności p<0,05.

Wiek różnicuje postawy respondentów tylko w przypadku sprawiedliwości Bożej. Starsi częściej niż młodsi nie godzą sprawiedliwości Bożej z nauką, a siła związku utrzymuje się na poziomie istotności p<0,05.

Natomiast różnice w postawach we wszystkich kwestiach obserwuje się przy zmiennej zamieszkania. Im bardzie zamknięte środowisko zamieszkania, tym częściej uczniowie godzący z nauką poszczególne elementy Credo, a im bardziej otwarte - tym rzadziej. Znacznie częściej dojeżdżający niż mieszkańcy Otwocka łączą z nauką prawdy Credo: stworzenie człowieka przez Boga, opatrzność Boża, sprawiedliwość Bożą i życie pozagrobowe. Siła związku we wszystkich tych przypadkach wykazuje zróżnicowanie na poziomie istotności p<0,001. Dojeżdżający częściej niż mieszkańcy Otwocka godzą z nauką istnienie Pana Boga. Siła związku na poziomie istotności p<0,02. Podobnie miłosierdzie Boże dojeżdżający częściej niż mieszkańcy Otwocka godzą z nauką, a siła związku kształtuje się na poziomie istotności p<0,05.

Również typ religijności wykazuje zróżnicowanie w postawach respondentów. Im bardziej systematyczni tym częściej godzący wskazane kwestie Credo z nauką, a im mniej - tym zdecydowanie rzadziej. Systematyczni częściej niż mniej systematyczni godzą z nauką: istnienie Pana Boga, stworzenie człowieka przez Boga, opatrzność Bożą, miłosierdzie Boże. Siła związku we wszystkich przypadkach na poziomie istotności p<0,001. Podobne postawy obserwuje się przy kwestii sprawiedliwości Bożej i życia pozagrobowego, gdzie systematyczni częściej niż mniej systematyczni godzą z nauką wskazane elementy Credo. Siła związku w obydwu przypadkach na poziomie istotności p<0,05.

 Podsumowując należy stwierdzić, że ankietowani w kwestii dogmatów wykazują silną wiarę. Przedmiotem wiary jest istnienie Pana Boga, że Jezus Chrystus jest Bogiem i człowiekiem, zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, że Maryja jest Matką Boga, odpuszczenie grzechów, Najświętszy Sakrament. Wątpliwości i oznaki niewiary objawiają się w przypadku dogmatu o Duchu Świętym, życiu pozagrobowym, zmartwychwstaniu ciał, nieomylności Papieża. Ten ostatni dogmat, który nie jest ujęty w Credo, ale bardzo istotny w Kościele katolickim jest źle pojmowany przez respondentów, a wynika to z niewiedzy ankietowanych w tej materii.

         Globalnie ujmując postawy respondentów w kwestii wierzeń religijnych należy stwierdzić, że ankietowani to osoby deklarujące się jako wierzące. Głęboko wierzących jest niewiele, ale nie ma ani jednej osoby niewierzącej. Religia i wiara jest uznawana przez ankietowanych jako ważna i potrzebna, gdzie młodzież w większości potrafi uzasadnić swoje stanowisko w tej kwestii. Ankietowana młodzież przyjmuje i uznaje za ważne w ich życiu prawdy wiary zawarte w Credo. Wskazane prawdy wiary w dużej mierze godzi z nauką, chociaż towarzyszą postawom respondentów w tej kwestii wątpliwości.

 Płeć różnicuje postawy młodzieży, gdzie dziewczęta częściej niż chłopcy uzasadniają potrzebę i znaczenie religii w życiu i częściej godzą poszczególne elementy Credo z nauką. Dojeżdżający do szkoły uczniowie częściej niż mieszkańcy Otwocka deklarują się jako wierzący, podczas gdy mieszkańcy miasta częściej wykazują niezdecydowanie w tej kwestii i podobnie również uczniowie z wiosek godzą częściej niż mieszkańcy miasta poszczególne elementy Credo z nauką. Wiek nieznacznie różnicuje postawy respondentów, gdzie jedynie młodsi częściej niż starsi są systematyczniejsi w praktykach religijnych. Natomiast szereg różnic obserwuje się w przypadku typu religijności. Poziom deklarowanej religijności wyraźnie przekłada się na postawy ankietowanych wobec wiary, religii oraz Credo katolickiego. Im bardziej systematyczni tym częściej przyjmujący prawy zawarte w Credo i godzący z nauką, a im mniej tym zdecydowanie rzadziej. Bardziej systematyczni w opiniach na temat religii są zdania, że religia to nie tylko sprawa prywatna, podczas gdy mniej systematyczni, a w szczególności obojętni, sprowadzają religię w obszar prywatności.

Problematyka zasygnalizowana w tytule oraz analiza uzyskanych odpowiedzi młodzieży, jest punktem dojścia socjologii religii. Wnioski, jakie wypływają z analizy mogą być pomocne i stanowić punkt wyjścia dla pastoralistów, katechetów oraz homiletów w opracowywaniu strategii duszpasterskiej.

Ks. Mariusz Rak

© KST 2004 by WEBmaster